NOG
STEEDS OP ZOEK NAAR EEN EIGEN GEZICHT
Een eerste ontmoeting van een onwennig
oor met salsa, doet denken aan een reünie van individualistische musici die
omwille van een gage toch maar even met elkaar musiceren. Een
vreemd pandemonium van westerse en niet westerse instrumenten. Zonder meer
een onrustig geheel vol met syncopen, rare accentverschuivingen, een koor
dat zichzelf herhaalt en slagwerkers die de draak steken met een 'geheimzinnig' ritmisch
patroon. Verder een pianist die er constant de
voorkeur aan geeft zijn piano als een drumstel te behandelen. Het gaat
trouwens nog verder. De bassist is ook altijd te vroeg of te laat met zijn
accenten. Salsabassisten spelen al het 'effe kan' het liefst op een Ampeg
Bay Bass. Een rechtopstaande elektronische contrabas van hout en glasvezel
met een eigen percussie toonvorming. Eind jaren vijftig kwamen ze op de
markt. In het begin van de jaren zeventig echter haalde de fabrikant de
Ampeg Bab Bass uit de roulatie. Ze moesten plaatsmaken voor de moderne
basgitaren in de rocktraditie.
Salsa is een muziekvorm, opgebouwd
uit verschillende in elkaar vervlochten ritmische patronen en een melodie
die bij gratie van het ritme het geheel versiert. Ingewijden hebben van
dit alles geen last en voegen er enkele puntige danspasjes aan toe. Het
luchtige geheel blijkt na enige tijd toch nog rondom een structuur te
draaien. Een zich steeds herhalend vast ritmisch motief, dat bij elke
Latin-muzikant bekend staat als de clave. Een feeling afkomstig uit West-Afrika die in het Caribisch gebied uitgegroeid is tot een ritmisch
patroon, dat miljoenen Salseros in de ban houdt. Vroeger stond er in het
orkest iemand op twee hardhouten stokjes dat motief, de clave, te tikken.
Tegenwoordig is de fysieke aanwezigheid van dat instrument op de
achtergrond geraakt. Elke muzikant wordt echter geacht het motief te allen
tijde bij zich te dragen. Zand, dans en muziek zijn in de salsa zeer sterk
met elkaar verbonden. Alle drie gehoorzamen ze aan het ritme van de clave.
Elke muzikant musiceert op en om de Clave heen. Zo is het arrangement
geschreven en het geheel moet 'in' die Clave klonken. Doet men dat niet,
dan 'wringt' het geheel en al snel is de muzikant dan uit de Clave, Het
vlechtwerk rondom dat motief kan op een gegeven moment zo hecht in elkaar
zitten dat er bij de aanwezigen een gevoel van welbehagen ontstaat.
"E ta zona sera", luidt het dan in het Papiamento. Letterlijk:
"Het klinkt gesloten". In de funk-jazz termen zou men zeggen:
"The band sounds thight".
De salsamuziek bestaat veelal uit
twee delen. Het eerste gedeelte doet denken aan een happening waarbij de
instrumentalisten elkaar aftasten en de zanger de aanhef van een
gebeurtenis bezingt. Op een gegeven moment komt er echter een ommekeer in
het geheel en laten de muzikanten het accent steeds op dezelfde plaats
vallen. Dit is het tweede gedeelte. Het koor valt dan in en herhaalt zich
steeds. De voorzanger Improviseert door en langs het koor heen, Die
vertolker bezit dan een beperkte vrijheid tussen het koor door, Een goede
sonero is een zanger die de kunst verstaat tussen het koor door te 'jongleren' zonder daarbij de melodie en Clave
'uit het oog' te verliezen.
Het is geen wonder dat terecht gezegd wordt dat salsa een muziekvorm is
vol misplaatste stiltes en anticipaties. Het arrangement mag wel vaak op
papier staan, maar behoeft muzikanten met de juiste feeling zodat de zaak
blijft swingen. De manier van salsa dansen verschilt zo hier en daar wat,
De Portorikanen en Cubanen plaatsen het accent anders dan de bailadores op
Curaçao. Voor die lokale salsadansers lijkt het dan net alsof de
bailadores uit Cuba en Puerto Rico uit de maat dansen (Casino). Uiteraard
kun je dat echter moeilijk zeggen van mensen die uit een gemeenschap komen
waar de salsamuziek is ontstaan. Roots
Op zoek naar de roots van deze muziekstijl, komen we in eerste instantie
terecht op Cuba. Om preciezer te zijn, in het begin van de 20e eeuw. Een
expeditie naar de achtergronden van de salsamuziek, loopt dan parallel met
de doorbraak van het Afro-Cubaanse slagwerk op de populaire muziekscène
op Cuba. Het Havana van de jaren twintig bestond uit ettelijke culturen en
dientengevolge cultuurelementen die analoog aan de koloniale situatie
naast elkaar bestonden. Afro-Cubaanse muziek en Noord-Amerikaanse
charleston en foxtrot. Danzas, guarijas en habaneras van eigen bodem en
conform de geest destijds een intolerante en repressie van alles wat zwart
was. In het kleurrijke en dynamische culturele mozaïek van de voormalige
slavenculturen van de vorige eeuw, waren de abakua, Congo en Yoruba een
niet weg te denken onderdeel van de koloniale traditie. De Congo's vormen
verschillende sekten gebaseerd op de oude Bantu-culturen, vermengd met
invloeden uit het katholicisme. De Abakua en Lucumi bleven tot voor kort
zeer besloten sekten. Star, dogmatisch en ondoorgrondelijk voor
niet-ingewijden en buitenstaanders. Pas veel later, in de jaren zestig,
begonnen de gesloten gemeenschappen van de Lucumi's en Abukua's in de
openbaarheid te treden. De Bantu-cultus bleek niet zo homogeen en
georganiseerd. Het gevolg hiervan was dat de muziek en dans gemakkelijker
buiten het veld van de cultus kon worden gebracht. De verschillende sekten
zoals de Palo Monte, Kimbasa, Mayombe en Briyumba lieten zich tijdens hun
rituelen begeleiden door andere unimembrafone trommels genaamd Tambores
Yuka. De drie trommels--Caja, Cachimbo en Mula-- vormen de directe voorlopers
van de tegenwoordige conga's in de salsa orkesten. De gestage
ontwikkeling van de salsamuziek en muziekinstrumenten van de Conga's
bereikte een hoogtepunt in het begin van deze eeuw. Toen in Havana en
Santiago het stadsproletariaat dans en muziek van de Bantu ging
assimileren aan de Europese structuur in de muziek. Zo onstond de Rumba.
Twee rumbavormen, namelijk de guaguanco en de conga, werden via Rick
Ricardo van de 'I Love Lucy Show' zelfs wereldberoemd. Door die
ontwikkelingen ondergingen vele slagwerkinstrumenten ui de Bantu-culturen
op Cuba een transformatie. De boku, een langwerpig
dubbelslagwerkinstrument uit het oosten van Cuba, onderging enkele
veranderingen en werd als bongo een onmisbaar element in de latere son.
Back
to top
Jeroen
Con Sabor
Copyright ©
The Latin World
|